Gözde S. Kadıoğlu
Savaş sözünün kelamlık manasıyla başlayalım:
“Devletlerin, ortalarındaki ekonomik ve siyasal uyuşmazlıklar vb. nedeniyle, siyasal alakalarını keserek, birbirlerine karşı ordularıyla giriştikleri silahlı aksiyon.”
Yani şiddet…
Yani can kaybı…
Yani yıkım…
Yani geri döndürülemez kayıplar…
Hamas’ın 7 Ekim günü İsrail’e karşı başlattığı Aksa Tufanı Operasyonu ve çabucak akabinde İsrail tarafından karşılık vermesiyle, savaş ve tüm nahoşluğu tekrar karşımızda dikildi…
Yaşadığımız çağın en büyük kitlesel irtibat araçlarından biri olan toplumsal medya, bölgeden haber almayı kolaylaştırdığı üzere kullanıcılara bir de dezavantaj sunuyor; Tüm gerçekleri…
Bombardımana uğramış bir köyde yıkıntıların ortasından kurtarılmayı bekleyen insanları görüyoruz…
Müzik Şenliği basılan gençlerin canlarını kurtarmak ismine sığınaklara saklanmasını, içeri atılan el bombasıyla parçalanmalarına tanıklık ediyoruz…
Bombalanan bir hastanenin bahçesinde paramparça olmuş vücutları görüyoruz, evlatlarının modüllerini taşıyan babalar…
Hepsi önümüze oluk oluk geliyor, tıpkı oluk oluk akan kan gibi…
Bu noktada haber merkezi çalışanları ortasında “hangi imgenin nasıl verilmesi gerektiği” polemiği başlıyor.
Genellikle yayın siyasetleri doğrultusunda seçilen ve teyidi alınan kayıtlar servis ediliyor.
Ancak bölgeye yapılan canlı yayınlarda, denetim edilemeyen anlık gelişmeler yaşanabiliyor.
Örneklerini Gazze sonundan yayın yapan arkadaşların başına gelen durumlarla izledik.
SAVAŞ PORNOGRAFİSİ YA DA BAUDRILLARD
Medya ve postmodernizm hakkındaki çalışmalarıyla tanıdığımız Fransız düşünür ve sosyolog Jean Baudrillard’ın ‘simülasyon’ kuramına bir bakalım:
“Baudrillard’a nazaran yaşadığımız dünyanın kültürü ve toplumu gerçekle ilişkisini yitirmiştir. Gerçeklik bile kendini taklit etmeye başlamıştır ve her gerçeğin yerine yalnızca göstergelerini içeren kopyaları dayatılmaktadır. Baudrillard ‘toplumsal’ın 20. yüzyıldaki ömrü ve sistem içindeki manasını sorgulamaktadır ve günlük yaşantıdan verdiği örnekler ve çözümlemeler ile gerçeğin taklit edilerek yine üretilmesinin ve bunun sonucunda mana kaybı yaşayıp içinin boşaldığını göstermektedir. Bu durumu ve kavram farklarının en âlâ anlatıldığı cümle ”hastaymış üzere yapan kişi yatağa uzanıp bizi hasta olduğuna inandırmaya çalışır. Bir hastalığı simüle eden kişi ise kendinde bu hastalığa ilişkin semptomlar görülen kişidir.’
***
Gerçeği en uygun saklayan şeylerden biri de kitle irtibat araçları ve bilhassa televizyondur. Televizyonda gösterilen programların neredeyse birden fazla geçersiz bir gerçeklik üretir ve anlamsızlıklarla doludur. Manalı olan herşeyin de içini boşaltan televizyon, 2000’li yıllarda tek taraflı irtibat meselesini aşıp toplum ve televizyon ortasında etkileşimli bir hale geçmiş olsa da bu durum birebir formda devam etmektedir. Terörizmin yaşamasını sağlayan da tekrar televizyondur; onu daima gündemde tutarak bir risk oluşturma ihtimalini gösterir ve toplum genelinde tasa uyandırmayı başarır. Zira haberlerde gerçeğin yerini göstergeler almıştır, herşey bir şov ve cümbüş aracı üzere sunulur. Bunun sonucuna örnek olarak, bültenlerde şehit haberleri yayınlayıp çabucak akabinde kediyle köpeğin dostluğunu paylaşan medya ve bu duruma alışıp kanıksayan toplum gösterilebilir.”
Kurama dair yaptığımız bu iki kısa alıntı, savaş yayınları göz önüne alındığında taşları bir nebze de olsa yerine oturtan bir aracı misyonu görüyor.
“Sessiz Yığınların Gölgesinde Ya da Toplumsalın Sonu” (Ayrıntı, 1991) isimli kitabında Baudrillard, “insansallığın” artık en belirleyici etmeninin medya olduğu bir dünyada haber ve terör bağı üzerinde duruyordu. Bunların birbirini besleyen ögeler olduğuna işaret ediyor ve tezini “medya olmasaydı terörizm olmazdı”ya kadar ilerletiyor.
Özetle söylemek gerekirse Baudrillard için medya, haberin ahlâksızlık aşaması…
“PORNOGRAFİK SAVAŞ”
Baudrillard, Birinci Körfez Savaşı’nı “pornografik bir savaş” olarak tanımlıyor. Ona nazaran şiddet gösterisinin medya aracılığıyla kitlesel bir seyir enstrümanına dönüşmesi, pornografik bir konsept. Tankların tüfeklerin özellikleri, bombaların tahrip güçleri, üniformaların kumaş çeşitleri bir yana dursun, hangi binada kaç kişinin nasıl can verdiği, cansız vücutların imgeleri, bombardıman anı… Her ayrıntı önümüze adeta saçılıyor… Kamera gerisinde yaşananların kamera önüne geçirilmesi, ‘profesyonel’ mesleği icra ederken amatörlüğe kapılıp verilen yansıların güzellemesi de cabası…
Baudrillard’ın Türkçe’ye çevirisine yapan Prof. Dr. Oğuz Adanır’ın hem çevirdiği hem de yorum yazılarıyla katkıda bulunduğu “Sessiz Yığınların Gölgesinde…” kitabındaki şu notlara burada göz atmakta yarar var:
“(K)itlelerin aradığı şey şovdur. Evet sırf şov. Bir komando aksiyonu gösterisi. ‘Körfez’de Savaş’ kimsenin iştahını kesmemiştir. Tam bilakis dükkanlar yağmalanırcasına boşaltılmıştır. Bu diziyi izlerken kimse içkisinden ve yemeğinden vazgeçmemiştir. Kitleler bu gösteriyi, Bush ve Saddam’a hazırlatmışlardır. Sonuç olarak olayın [savaş değil] bir şovdan öteki bir şey olmadığı tüm dünyaya gösterilmiştir. Zira kitleler medyalardan şov istemişlerdir yoksa mana üretmelerini değil. Her vakit yaptıkları gibi! (…)
Bu kelamda ‘savaş’ sırasında yüzlerce uzman ve gazeteci günler ve saatler boyunca televizyon ve radyo kanallarında bir şey söylememe şartıyla konuşturulmuşlardır. Zira bütün bu söylenenlerde mana faydasına olan bir şey yoktur. Tüm o ‘sözde bilgiler’ haberin kapsamına girmektedir, yoksa mananın değil. (…)
Kitleler uzun vakittir sistemin kendilerine gerçek bilgiyi aktarmadığının şuurundadır. Hasebiyle gerçeklerin = mananın açıklanmadığı bir olayda şovun şahidi olmak istemeleri çok doğaldır.”
SAVAŞIN TRANSFERİNDE PORNOGRAFİ
Savaş muhabirlerinin çok güç şartlarda haber yapmaya çalıştığını kimse inkar edemez. Lakin vakit zaman bu durumu olduğundan farklı yansıtanlar da yok değil. Etrafta bir kaos yokken abartılı sunuşlar yapan muhabirleri buna örnek olarak gösterebiliriz. (Romanyalı bir gazetecinin İsrail’de yere yatarak anons geçtiği sırada yanından yürüyerek ya da bisikletle geçen sivilleri hatırlayalım)
Bir başka mevzu ise ‘dram pornosu’
Yaşananlar çok acı, insan aklının alamayacağı derecede yırtıcı ve ötesi olmayan bir dram yaşanıyor.
Hayatını kaybedenlerin manzaraları hiçbir sansür uygulanmadan paylaşıma sokuluyor, parçalanan minicik vücutlar, geriye acıklı müzikler eklenerek servis ediliyor, şok geçiren küçücük çocukların yüzüne kameralar adeta yapıştırılıyor…
Peki neden…
Birkaç fazla tık alma, izlenme uğruna bu dramı kullanmak ne kadar etik?
SAVAŞ GAZETECİLİĞİNİN TARİHİ
Artuklu Üniversitesi’nde görvli Doç. Dr. Mehmet Işık, 2020 yılında yayınlanan “Çatışma Alanlarında Gazetecilik Pratiklerinin Dönüşümü ve Dijital Çağda Savaş Gazeteciliği” başlıklı akademik makalede, savaş gazeteciliğinin evrimini ele alıyor. Işık’ın çalışmasından birtakım kısımlar şöyle:
Savaş muhabirliğinin tarihini araştırınca karşımıza birinci olarak Heredot çıkıyor. Heredot kendi ismiyle anılan tarih kitabında şahsen katılmasa da Atina ve Güney İtalya’dan bilgi alabildiği herkesle konuşup kayda geçirerek Pers Savaşlarına ait birçok bilgi veriyor.
On sekizinci ve on dokuzuncu yüzyılın başlarında gazetecilerin daha az alana çıktıklarını görüyoruz. Ekseriyetle asker mektuplarını okuyarak, dedikoduları tartarak ve öteki gazeteleri okuyarak bilgi topluyorlar.
Avrupa’da çağdaş manada savaş gazeteciliği birinci olarak Fransız İhtilali ve Napolyon Savaşları sırasında; İngiliz gazetelerinin, çoğalan abone sayıları karşısında kıtadan haber alma suratlarını artırmaya çalıştığı periyotta ortaya çıkıyor.
Bir savaş bölgesinden görgü şahidi olarak savaş rapor eden birinci kişi, Charles Lewis Gruneison.
Savaş muhabiri terimi, 1843’e kadar hiç kullanılmamış, bu tarihte Oxford İngilizce Kelamlık tarafından “bir gazetenin, savaşa ait birinci elden haberler göndermek için görevlendirdiği bir gazeteci” biçiminde tanımlanmaya başlıyor. Savaş gazeteciliğinin ortaya çıkışına taban hazırlayan birinci değerli teknolojik gelişme ise elektrikli telgrafın bulunması.
Modern manasıyla birinci savaş muhabiri, Kırım Savaşını The Times için izleyen William Howard Russell. “Modern savaş gazeteciliğinin babası” olarak bilinen Russell, sonraki yirmi yıl içinde on dokuzuncu yüzyılın önde gelen savaş muhabiri oluyor. Kırım Savaşı patladığında Russell’ın savaş muhabirliği mesleği de başlıyor.
Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıcından itibaren, İngiltere ve Fransa gazetecileri bilhassa de çatışma alanlarından haber yapan savaş muhabirlerini denetlemeye yönelik önlemler geliştiriyor. Dünya Savaşı yılları boyunca gazeteciler propaganda faaliyetlerinin bir modülü olur ve gazeteler hükümetlerin uyguladığı katı sansür kuralları içerisinde yayın yapar. Çok sayıda muhabir cephelere masraf ve askeri birliklerle muahedeler imzalayarak onların müsaade verdiği ölçüde şahit oldukları olayları ve elde ettikleri bilgileri gazetelerine gönderiyor.
İkinci Dünya Savaşı’nda da haberlerin denetim edilmesi yoluyla basına sansür uygulamasına devam ediliyor.
Vietnam Savaşı, gazetecilerin tertipli olarak silahlı kuvvetlere akredite edildiği, fakat sıkı bir sansüre maruz kalmadıkları birinci savaş. Vietnam, televizyon teknolojisindeki gelişme ve halkın haber alma muhtaçlığının televizyon haberleri yoluyla karşılandığı birinci savaş olması nedeniyle “ilk televizyon savaşı” ya da “oturma odası savaşı” olarak anılıyor.
Körfez Savaşı ile birlikte habercilere inançlı bir ortam ve çatışma alanlarına direkt erişim sağlayan, hükümetlere ise haberlerini verdikleri teknik ve güvenlik dayanağı karşılığında haberleri denetim edebilme imkânı tanıyan havuz sistemi yerleşiyor ve sistematik bir yapıya kavuşuyor.
Muhabirlerin bir kısım eğitimden geçtikten sonra çatışma alanlarında askeri birliklerle birlikte hareket etmesini öngören iliştirilmiş gazetecilik sistemi, birinci defa Amerika’nın 2001 yılında Afganistan’a yaptığı askeri müdahale sırasında uygulanmaya başlıyor.
Halen çatışma alanlarında gazetecilik açısından hâkim model iliştirilmiş gazetecilik (embedded journalism) modeli. Lakin bu model gazetecilerin askerlerle birlikte hareket etmesi nedeniyle tarafsızlıklarını vakitle yitirmelerine ve haberlerini kaleme alırken oto sansür uygulamalarına neden olduğu münasebetiyle da basın özgürlüğünü sonlandırdığı münasebetleriyle eleştiriliyor. Gazeteciler, çatışma alanlarının asker yetkililerin müsaade verdiği kısımlarına ve onların istediği vakit dilimlerinde sıkı kurallara tabi olarak girebiliyor.
Odatv.com
